اصفهان شناسی
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی دکتر شاهین سپنتا و دکتر لطف‌الله هنرفر و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان «هم اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان» روز «یکم آذرماه» هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب شد و نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاریهای سردر قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند.دلیل انتخاب آنها این بود که بر اساس مستندات تاریخی طالع بنیان شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) دیده شده‌است.[۳۳][۳۴][۳۵]
در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمد است:
«...از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان رکن‌الدوله دیلمی (۲۹۲ - ۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.»
برخی نیز سوم اردیبهشت را به عنوان زادروز شیخ بهایی، روز اصفهان می‌دانند در حالی که او در روز ۲۶ ذیحجه سال ۹۵۳هجری قمری برابر با ۸ اسفند‌ماه سال ۹۲۵هجری شمسی متولد شده است ولی در تقویم رسمی کشور سوم اردیبهشت، روز شیخ بهایی نام گرفته و اخیرا نیز این روز، روز ملی کارآفرینی نامیده شده است.[۳۶]
صنعت و اقتصاد
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد. صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، پلی اکریل و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی سازی و معادن سنگ و سنگبری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تاسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فرآورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می باشند.
آموزش عالی
دانشگاه‌ها
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای علمی ایران نقش مهمی در تولید و آموزش علم در ایران دارد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه فنی حرفه ای شهید مهاجر اصفهان، دانشگاه شیخ بهایی، ، دانشگاه فارابی و دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان،دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر و دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان از دانشگاه‌های مهم اصفهان میباشند.
آموزش و پرورش
اصفهان دارای شش ناحیه آموزشی است که آموزش مدرسه‌های کودکستان، پیش‌دبستانی (آمادگی)، دبستان، راهنمایی، دبیرستان، هنرستان و پیش‌دانشگاهی را هدایت و نظارت می‌کنند. هنرستان هنرهای زیبا از مهمترین مرکزهای آموزش هنری ایران بوده که بیش از هفتاد سال پیشینه دارد.
بهداشت و درمان
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تاثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، دههاانجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی در این شهر فعالیت دارند. همچنین شهرستان اصفهان دارای ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی است. [۳۷]
حمل و نقل
فرودگاه
فرودگاه بین المللی اصفهان که "شهید بهشتی" نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده است.
از این فرودگاه روزانه ۳۶ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۲۵۰ پرواز
هفتگی به ۲۱ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که روزانه ۴۰ هزار
مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.[۳۸]
قطار شهری
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون شهری مترو دارای ۲ خط جداگانه می باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد.[۳۹]
اتوبوس شهری
سازمان اتوبوسرانی اصفهان برای خدمات رسانی به مردم ۱.۳۰۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند. [۴۰]
تاکسی
علاوه بر حضور تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۳۳)، نزدیک به ۳۰.۰۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند که از آن میان ۹.۵۰۰ تاکسی پلاک قرمز (رسمی) میباشند. [۴۱]
پایانه‌ها
به جهت رفاه مسافران پایانه‌های مسافربری اصفهان در چهار جهت شهر قرار دارند که در این میان پایانه صفه و کاوه نقش اساسی‌تری در جابجایی مسافر دارا هستند.
- پایانه مسافربری زاینده رود در غرب
- پایانه مسافربری جی در شرق
- پایانه مسافربری صفه در جنوب
- پایانه مسافربری کاوه در شمال
فضای سبز
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار ( ۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است [۴۲] که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده های زیست محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنار و مشرف بر زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است: بوستان های ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها. بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر.
امکانات فرهنگی
سینماها و سالن های نمایش
اصفهان دارای بیش از ۱۰ سالن سینما میباشد. مجموع ظرفیت این سینماها
برابر با ۷۳۰۰ نفر میباشد. همچنین ده‌ها سالن نمایش و همایش نیز در اصفهان
وجود دارند که برخی از آنها به صورت خصوصی اداره می‌شوند.
فهرست سینماهای اصفهان به شرح زیر میباشد:
نگارخانه‌ها (گالری)
برخی از نگارخانه‌های اصفهان را نیز می توان چنین نام برد: نگارخانه زاینده رود، نگارخانه بدرالسما، نگارخانه سایه، نگارخانه کوثر و نگارخانه کلاسیک.
کتابخانه‌ها
در اصفهان بیشتر از بیست کتابخانه در کنار بیست فرهنگسرا فعالیت دارند. که معروفترین آنها به این ترتیب است:
سالن‌های مطالعه
در حدود سی سالن مطالعه در شهر اصفهان وجود دارد. در بیشتر مناطق شهری و به کوشش شهرداری مناطق سالن‌های مطالعه جهت استفاده عمومی ساخته شده است که برخی از آنها به شرح ذیل میباشند:
نشریه‌ها
روزنامه‌های نسل فردا، اصفهان امروز، اصفهان زیبا و نصف جهان از روزنامه‌های محلی میباشند و همچنین نزدیک به یکصد هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه در اصفهان به چاپ می رسد.[۴۳]
مکانهای مذهبی
مسجدها
اصفهان دارای ۸۱۶ مسجد، ۹۳ تکیه و حسینیه و همچنین ۱۴۴ عبادتگاه اسلامی است. [۴۴] مسجد امام، مسجد سید، مسجد جامع و مسجد مصلی از جمله معروفترین و قدیمی‌ترین مساجد اصفهان به حساب می‌آیند.
حسینیه‌ها
یکی از حسینیه‌های بزرگ اصفهان، حسینیه بیت العباس است که در خیابان توحید نبش خیابان نظر غربی قرار دارد. همچنین حسینیه آفاران که در محله آفاران واقع در خیابان شهیدان غربی است.
خانقاه‌ها
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه منعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیما توسط خود حکومت تخریب گشته است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله است.[۴۵] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال میباشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله میباشد.
امام‌زاده‌ها
امامزادههای: امام زاده ابوالعباس و اسحاق ،دوقلو شریف،امام زاده (شاهزاده عبدالله)، امام‌زاده ابراهیم طوقچی،امام زاده محسن، امام‌زاده جوربران شمالی، امام‌زاده باباقاسم، زینبیه، امام‌زاده شمس الدین از زیارتگاه محسوب می‌شوند.
کلیساها
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های بسیاری وجود دارد که بخش عمده ای از کلیساها در منطقه جلفا می باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی بجای مانده اند که معروفترین و قدیمی ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس . در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی ترین کلیسای اصفهان می باشد.
کنیسه‌ها
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان میباشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته است.[۴۶]
گورستان‌ها
باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه های ایران نیز شناخته می شود. این آرامگاه از از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است. و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند:تکیه میر محمد صادقی که جزیی از تکیه سادات محسوب می شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه های گلستان شهدای اصفهان محسوب می شوند.
آرامگاه‌های علماء و اولیاء
آرامگاه‌های علامه مجلسی، علی بن سهل و صاحب بن عباد نیز از مکانهای متبرک اسلامی موجود در شهر اصفهان به شمار می‌روند.
امکانات ورزشی
شهر اصفهان به عنوان یکی از قهرمان پرورترین شهرهای ایران به حساب می‌آید به طوریکه اکثر ورزشکاران یا تیم‌های ورزشی آن دارای ترازهای بالا در مسابقات کشوری و رقیب سرسخت ورزشکاران پایتخت میباشند.دو باشگاه بزرگ سپاهان و ذوب آهن در اکثر رشته های ورزشی در رده های اول کشور میباشند .
استادیوم ورزشی
در حدود ۴ استادیوم حرفه‌ای فوتبال در اصفهان وجود دارد که بدین شرح است:
- استادیوم نقش جهان اصفهان واقع در بلوار بعثت (کمربندی شمال)
- استادیوم فوتبال تختی اصفهان واقع در چهار راه تختی
- استادیوم ۲۲ بهمن اصفهان که متعلق به ارتش است. واقع در نبش بلوار صفه و بلوار دانشگاه اصفهان
- استادیوم پلی اکریل اصفهان که متعلق به شرکت پلی اکریل است. واقع در خیابان آتشگاه "مجموعه فرهنگی تفریحی بهشت زیبای اصفهان"
زمین چمن
- دانشگاه اصفهان : دانشگاه اصفهان، اواسط بلوار اصلی ۳۱٫۸″ ۳۹′ ۵۱°شرقی ۱۰٫۸″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پاس اصفهان (نیروی انتظامی) : بزرگراه اصفهان - شیراز، پل راه آهن. خیابان انتظام، جنب ستاد فرماندهی انتظامی استان اصفهان ۱۹٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰٫۹″ ۳۲′ ۳۲°شمالی
- باشگاه مقاومت اصفهان (سپاه پاسداران) : بلوار صفه، جنب ستاد فرماندهی سپاه صاحب الزمان استان اصفهان، مجموعه ورزشی شهید آقابابایی ۵۳″ ۳۸′ ۵۱°شرقی ۱۵″ ۳۶′ ۳۲°شمالی
- باشگاه آب منطقه‌ای : خیابان مشتاق سوم، بعد از پل شهرستان، مجموعه ورزشی سازمان آب منطقه‌ای اصفهان ۴۱″ ۴۳′ ۵۱°شرقی ۲۴٫۷″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پلی اکریل اصفهان : خیابان آتشگاه، مجموعه تفریحی ورزشی بهشت زیبای اصفهان ۳۸٫۴″ ۳۴′ ۵۱°شرقی ۱۲٫۴″ ۳۹′ ۳۲°شمالی
- باشگاه راه آهن اصفهان : بزرگراه اصفهان - شیراز، ایستگاه راه آهن اصفهان، ورودی بلوار اختصاصی ۲۳٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰″ ۳۳′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پیام مخابرات اصفهان : خیابان امام خمینی، بعد از سه راه عاشق آباد ۰٫۳″ ۳۶′ ۵۱°شرقی ۱۲″ ۴۳′ ۳۲°شمالی
سالن سرپوشیده
در اصفهان سالن‌های متعدد ورزشی اعم از دولتی یا بخش خصوصی فعال هستند. بعضی از این سالنها عبارتند از:
- سالن ورزشی تختی اصفهان
- سالن نقش جهان اصفهان
- سالن پیروزی اصفهان
- سالن مخابرات اصفهان
- سالن باشگاه کارگران اصفهان
استخر
در اصفهان تعداد قابل توجهی استخر در جای جای شهر قرار دارد. برخی از معروفترین آنها عبارتند از:
- استخر قصر موج
- استخر اداره برق منطقه‌ای
- استخر فجر (سپاه پاسداران)
- استخر ۱۵ خرداد (سپاه پاسداران)
- استخر شهدای ارتش
- استخر ابوذر
- استخر جی
- استخر باشگاه کارگران
- استخر سلمان
- استخر شرکت آب منطقه‌ای
- استخر آبشار
- استخر شهرک منتظری
- استخر مهرگان(خوراسگان)
- استخر پردیس (خوراسگان)
سایر ورزش‌ها
همچنین شهرداری اصفهان اقدام به ساخت بعضی اماکن مخصوص به فعالیت‌های بانوان نموده است که در این بین باغ بانوان اصفهان در حاشیه بزرگراه شهید خرازی اهمیت ویژه‌ای دارد. سایر اماکن ورزشی معروف شهر از این قرار است:
- پیست موتور سواری شمال اصفهان
- پیست کارتینگ مجموعه ورزشی ۲۲ بهمن (ارتش)
- سالن بولینگ صفه
- چندین سالن بیلیارد
- سالن بولینگ جی
غذاهای سنتی
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده اند و یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان بریانی و خورش ماست معروف ترین غذای اصفهان می باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر چنین می باشند: باقالی ذرت(خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که ازغذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود و آب. [۴۷]
ره‌آورد شهر
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود. [۴۸]
شهرهای خواهر خوانده
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی مشرق زمین با شهرهای زیر دارای پیوند خواهرخواندگی است:[۴۹]
اصفهان شناسی
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی دکتر شاهین سپنتا و دکتر لطف‌الله هنرفر و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان «هم اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان» روز «یکم آذرماه» هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب شد و نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاریهای سردر قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند.دلیل انتخاب آنها این بود که بر اساس مستندات تاریخی طالع بنیان شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) دیده شده‌است.[۳۳][۳۴][۳۵]
در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمد است:
«...از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان رکن‌الدوله دیلمی (۲۹۲ - ۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.»
برخی نیز سوم اردیبهشت را به عنوان زادروز شیخ بهایی، روز اصفهان می‌دانند در حالی که او در روز ۲۶ ذیحجه سال ۹۵۳هجری قمری برابر با ۸ اسفند‌ماه سال ۹۲۵هجری شمسی متولد شده است ولی در تقویم رسمی کشور سوم اردیبهشت، روز شیخ بهایی نام گرفته و اخیرا نیز این روز، روز ملی کارآفرینی نامیده شده است.[۳۶]
صنعت و اقتصاد
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد. صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، پلی اکریل و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی سازی و معادن سنگ و سنگبری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تاسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فرآورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می باشند.
آموزش عالی
دانشگاه‌ها
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای علمی ایران نقش مهمی در تولید و آموزش علم در ایران دارد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه فنی حرفه ای شهید مهاجر اصفهان، دانشگاه شیخ بهایی، ، دانشگاه فارابی و دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان،دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر و دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان از دانشگاه‌های مهم اصفهان میباشند.
آموزش و پرورش
اصفهان دارای شش ناحیه آموزشی است که آموزش مدرسه‌های کودکستان، پیش‌دبستانی (آمادگی)، دبستان، راهنمایی، دبیرستان، هنرستان و پیش‌دانشگاهی را هدایت و نظارت می‌کنند. هنرستان هنرهای زیبا از مهمترین مرکزهای آموزش هنری ایران بوده که بیش از هفتاد سال پیشینه دارد.
بهداشت و درمان
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تاثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، دههاانجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی در این شهر فعالیت دارند. همچنین شهرستان اصفهان دارای ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی است. [۳۷]
حمل و نقل
فرودگاه
فرودگاه بین المللی اصفهان که "شهید بهشتی" نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده است.
از این فرودگاه روزانه ۳۶ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۲۵۰ پرواز
هفتگی به ۲۱ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که روزانه ۴۰ هزار
مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.[۳۸]
قطار شهری
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون شهری مترو دارای ۲ خط جداگانه می باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد.[۳۹]
اتوبوس شهری
سازمان اتوبوسرانی اصفهان برای خدمات رسانی به مردم ۱.۳۰۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند. [۴۰]
تاکسی
علاوه بر حضور تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۳۳)، نزدیک به ۳۰.۰۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند که از آن میان ۹.۵۰۰ تاکسی پلاک قرمز (رسمی) میباشند. [۴۱]
پایانه‌ها
به جهت رفاه مسافران پایانه‌های مسافربری اصفهان در چهار جهت شهر قرار دارند که در این میان پایانه صفه و کاوه نقش اساسی‌تری در جابجایی مسافر دارا هستند.
- پایانه مسافربری زاینده رود در غرب
- پایانه مسافربری جی در شرق
- پایانه مسافربری صفه در جنوب
- پایانه مسافربری کاوه در شمال
فضای سبز
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار ( ۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است [۴۲] که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده های زیست محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنار و مشرف بر زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است: بوستان های ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها. بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر.
امکانات فرهنگی
سینماها و سالن های نمایش
اصفهان دارای بیش از ۱۰ سالن سینما میباشد. مجموع ظرفیت این سینماها
برابر با ۷۳۰۰ نفر میباشد. همچنین ده‌ها سالن نمایش و همایش نیز در اصفهان
وجود دارند که برخی از آنها به صورت خصوصی اداره می‌شوند.
فهرست سینماهای اصفهان به شرح زیر میباشد:
نگارخانه‌ها (گالری)
برخی از نگارخانه‌های اصفهان را نیز می توان چنین نام برد: نگارخانه زاینده رود، نگارخانه بدرالسما، نگارخانه سایه، نگارخانه کوثر و نگارخانه کلاسیک.
کتابخانه‌ها
در اصفهان بیشتر از بیست کتابخانه در کنار بیست فرهنگسرا فعالیت دارند. که معروفترین آنها به این ترتیب است:
سالن‌های مطالعه
در حدود سی سالن مطالعه در شهر اصفهان وجود دارد. در بیشتر مناطق شهری و به کوشش شهرداری مناطق سالن‌های مطالعه جهت استفاده عمومی ساخته شده است که برخی از آنها به شرح ذیل میباشند:
نشریه‌ها
روزنامه‌های نسل فردا، اصفهان امروز، اصفهان زیبا و نصف جهان از روزنامه‌های محلی میباشند و همچنین نزدیک به یکصد هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه در اصفهان به چاپ می رسد.[۴۳]
مکانهای مذهبی
مسجدها
اصفهان دارای ۸۱۶ مسجد، ۹۳ تکیه و حسینیه و همچنین ۱۴۴ عبادتگاه اسلامی است. [۴۴] مسجد امام، مسجد سید، مسجد جامع و مسجد مصلی از جمله معروفترین و قدیمی‌ترین مساجد اصفهان به حساب می‌آیند.
حسینیه‌ها
یکی از حسینیه‌های بزرگ اصفهان، حسینیه بیت العباس است که در خیابان توحید نبش خیابان نظر غربی قرار دارد. همچنین حسینیه آفاران که در محله آفاران واقع در خیابان شهیدان غربی است.
خانقاه‌ها
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه منعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیما توسط خود حکومت تخریب گشته است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله است.[۴۵] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال میباشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله میباشد.
امام‌زاده‌ها
امامزادههای: امام زاده ابوالعباس و اسحاق ،دوقلو شریف،امام زاده (شاهزاده عبدالله)، امام‌زاده ابراهیم طوقچی،امام زاده محسن، امام‌زاده جوربران شمالی، امام‌زاده باباقاسم، زینبیه، امام‌زاده شمس الدین از زیارتگاه محسوب می‌شوند.
کلیساها
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های بسیاری وجود دارد که بخش عمده ای از کلیساها در منطقه جلفا می باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی بجای مانده اند که معروفترین و قدیمی ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس . در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی ترین کلیسای اصفهان می باشد.
کنیسه‌ها
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان میباشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته است.[۴۶]
گورستان‌ها
باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه های ایران نیز شناخته می شود. این آرامگاه از از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است. و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند:تکیه میر محمد صادقی که جزیی از تکیه سادات محسوب می شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه های گلستان شهدای اصفهان محسوب می شوند.
آرامگاه‌های علماء و اولیاء
آرامگاه‌های علامه مجلسی، علی بن سهل و صاحب بن عباد نیز از مکانهای متبرک اسلامی موجود در شهر اصفهان به شمار می‌روند.
امکانات ورزشی
شهر اصفهان به عنوان یکی از قهرمان پرورترین شهرهای ایران به حساب می‌آید به طوریکه اکثر ورزشکاران یا تیم‌های ورزشی آن دارای ترازهای بالا در مسابقات کشوری و رقیب سرسخت ورزشکاران پایتخت میباشند.دو باشگاه بزرگ سپاهان و ذوب آهن در اکثر رشته های ورزشی در رده های اول کشور میباشند .
استادیوم ورزشی
در حدود ۴ استادیوم حرفه‌ای فوتبال در اصفهان وجود دارد که بدین شرح است:
- استادیوم نقش جهان اصفهان واقع در بلوار بعثت (کمربندی شمال)
- استادیوم فوتبال تختی اصفهان واقع در چهار راه تختی
- استادیوم ۲۲ بهمن اصفهان که متعلق به ارتش است. واقع در نبش بلوار صفه و بلوار دانشگاه اصفهان
- استادیوم پلی اکریل اصفهان که متعلق به شرکت پلی اکریل است. واقع در خیابان آتشگاه "مجموعه فرهنگی تفریحی بهشت زیبای اصفهان"
زمین چمن
- دانشگاه اصفهان : دانشگاه اصفهان، اواسط بلوار اصلی ۳۱٫۸″ ۳۹′ ۵۱°شرقی ۱۰٫۸″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پاس اصفهان (نیروی انتظامی) : بزرگراه اصفهان - شیراز، پل راه آهن. خیابان انتظام، جنب ستاد فرماندهی انتظامی استان اصفهان ۱۹٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰٫۹″ ۳۲′ ۳۲°شمالی
- باشگاه مقاومت اصفهان (سپاه پاسداران) : بلوار صفه، جنب ستاد فرماندهی سپاه صاحب الزمان استان اصفهان، مجموعه ورزشی شهید آقابابایی ۵۳″ ۳۸′ ۵۱°شرقی ۱۵″ ۳۶′ ۳۲°شمالی
- باشگاه آب منطقه‌ای : خیابان مشتاق سوم، بعد از پل شهرستان، مجموعه ورزشی سازمان آب منطقه‌ای اصفهان ۴۱″ ۴۳′ ۵۱°شرقی ۲۴٫۷″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پلی اکریل اصفهان : خیابان آتشگاه، مجموعه تفریحی ورزشی بهشت زیبای اصفهان ۳۸٫۴″ ۳۴′ ۵۱°شرقی ۱۲٫۴″ ۳۹′ ۳۲°شمالی
- باشگاه راه آهن اصفهان : بزرگراه اصفهان - شیراز، ایستگاه راه آهن اصفهان، ورودی بلوار اختصاصی ۲۳٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰″ ۳۳′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پیام مخابرات اصفهان : خیابان امام خمینی، بعد از سه راه عاشق آباد ۰٫۳″ ۳۶′ ۵۱°شرقی ۱۲″ ۴۳′ ۳۲°شمالی
سالن سرپوشیده
در اصفهان سالن‌های متعدد ورزشی اعم از دولتی یا بخش خصوصی فعال هستند. بعضی از این سالنها عبارتند از:
- سالن ورزشی تختی اصفهان
- سالن نقش جهان اصفهان
- سالن پیروزی اصفهان
- سالن مخابرات اصفهان
- سالن باشگاه کارگران اصفهان
استخر
در اصفهان تعداد قابل توجهی استخر در جای جای شهر قرار دارد. برخی از معروفترین آنها عبارتند از:
- استخر قصر موج
- استخر اداره برق منطقه‌ای
- استخر فجر (سپاه پاسداران)
- استخر ۱۵ خرداد (سپاه پاسداران)
- استخر شهدای ارتش
- استخر ابوذر
- استخر جی
- استخر باشگاه کارگران
- استخر سلمان
- استخر شرکت آب منطقه‌ای
- استخر آبشار
- استخر شهرک منتظری
- استخر مهرگان(خوراسگان)
- استخر پردیس (خوراسگان)
سایر ورزش‌ها
همچنین شهرداری اصفهان اقدام به ساخت بعضی اماکن مخصوص به فعالیت‌های بانوان نموده است که در این بین باغ بانوان اصفهان در حاشیه بزرگراه شهید خرازی اهمیت ویژه‌ای دارد. سایر اماکن ورزشی معروف شهر از این قرار است:
- پیست موتور سواری شمال اصفهان
- پیست کارتینگ مجموعه ورزشی ۲۲ بهمن (ارتش)
- سالن بولینگ صفه
- چندین سالن بیلیارد
- سالن بولینگ جی
غذاهای سنتی
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده اند و یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان بریانی و خورش ماست معروف ترین غذای اصفهان می باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر چنین می باشند: باقالی ذرت(خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که ازغذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود و آب. [۴۷]
ره‌آورد شهر
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود. [۴۸]
شهرهای خواهر خوانده
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی مشرق زمین با شهرهای زیر دارای پیوند خواهرخواندگی است:[۴۹]
اصفهان بهترین شهر جهان
جمعیت
طبق سرشماری نفوس و مسکن، در سال ۱۳۸۵، ۱٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر جمعیت داشته‌است.[۱] اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران بوده‌است. در ۵ دیماه ۱۳۱۹ در زمان رضاشاه برای اولین بار در ایران به سبک اروپای در اصفهان از مردم سرشماری بعمل آمد و ۲۰۴ هزار و ۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند.
مردم
مردم اصفهان به طور عمده فارسی زبان و از ساکنان استان اصفهان و استانهای همجوار می باشند. البته بعد از جنگ تحمیلی شمار زیادی از ساکنان منطقه های جنوب کشور به ویژه خوزستان به اصفهان مهاجرت کردند که بخش قابل توجهی از آنان نیز در شاهین شهر و فولادشهر و بهارستان زندگی می کنند.
زبان
مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجه اصفهانی صحبت می کنند. از ویژگیهای لهجه اصفهانی اضافه کردن حرف « س » به آخر واژگان می باشد، که به جای واژه « است » استفاده می‌شود.
دین
اسلام دین نخست شهر محسوب می شود ولی از سده های پیش ارامنه، یهودیان و سایر اقلیتهای مذهبی نیز در شهر زندگی می کرده اند. جلفا که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه ای است که بیشتر ارمنی نشین می باشد و از منطقه های خوب شهر نیز قلمداد می شود.
یهودیان اصفهان از قدیمی ترین اهالی این شهر می باشند که در گذشته در محله جویباره (اصفهان) ساکن بوده اند ولی اکنون بیشترشان به خارج کشور مهاجرت کرده اند، معدود یهودی های باقی مانده هم بیشتر در خیابان فردوسی ساکن هستند.دین ارشادی سلیمی اصلا مشخص نیست.
موقعیت جغرافیایی
اصفهان در ۴۲۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می باشد. محدوده شهری آن به چهارده منطقه شهری تقسیم می شود و در خارج از محدوده شهری نیز از غرب به سمت خمینی شهر و نجف آباد، از جنوب کوه صفه و سپاهان شهر، از سمت شمال به شاهین شهر و از شرق نیز به منطقه بیابانی منتهی می شود.[۶] سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زرد کوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آبهایی همانند زاینده رود که از کوه های زاگرس به ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است. [۷] در طی سده های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته است.
طبیعت اصفهان
این شهر در منطقه‌ای نیمه کویری در مرکز ایران و در کنار رودخانهٔ زاینده‌رود قرار گرفته که ازکوهرنگ در چهارمحال وبختیاری سرچشمه میگیردبه باتلاق گاوخونی میریزدو از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می شود. زاینده رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران ازکوه‌های بختیاری سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زایند رود میباشد، ازدیگرمناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو، و عقاب است. کوه صفه در جنوب شهر اصفهان قرار دارد و برای تفریح مکان مناسبی است.
آب و هوا
اقلیم شهر اصفهان در شمال و شرق از منطقه کویری تاثیر گرفته و در جنوب به جهت وجود کوه صفه از هوای خنک تری بهره مند است. آب و هوای اصفهان به طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت کمی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۰ درجه سانتی گراد است که تابستانهایی گرم و خشک را می سازد.
| اصفهان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نمودار آب و هوا (راهنما) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
این شهر در میان سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی به ویژه در قرن شانزدهم میلادی در میان حکومت صفویان هنگامی که برای دومین بار پایتخت ایران شد، رونق فراوانی گرفت. حتی امروزه نیز شهر مقدار زیادی از شکوه گذشته خود را حفظ کرده است. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند.[۴] اصفهان در سال ۲۰۰۶ به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد.[۳] این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی و بسیاری از بلوارهای زیبا، پلهای سرپوشیده، کاخها، مسجدها و مناره‌های منحصربفرد معروف است. این امر باعث شده است که در فرهنگ ایرانی اصفهان نصف جهان لقب بگیرد. [۸] میدان نقش جهان یکی از بزرگترین میدان‌های دنیاست و نمونه برجسته‌ای از معماری اسلامی است که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده است.
پیرامون واژه
از روزگاران کهن تا کنون به نامهای: صفاهان، صفویان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکان، جی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی و نصف جهان سرشناس بوده‌است.[۹] پس از فتح توسط اعراب مسلمان و چون در عربی حرف «پ» وجود نداشته بمرور زمان با لهجه و حرف «ص» بصورت «اصفهان» تلفظ گردید.
بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، مرکز گردآمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند بختیاری، فارس، خوزستان، سیستان و... در این ناحیه گرد آمده و به سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را «اسپهان» گفته، سپس عربی شده و به صورت «اصفهان» درآمده‌است.[۱۰]
این شهرنام‌های کهن‌تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد، مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.[۱۰]
پیشینه تاریخی
در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به طور پیوسته دنبال نمود. هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به علت آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به ویژه میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نام های مختلف، محل های مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پی‌گیری نمود.[۱۱] در دوران ساسانیان به دستور یزدگرد اول یک پادگان نظامی احتیاطی برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید - بغیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی در (مرو) و (گرگان) و (تیسفون) نیز بوجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقط «سپاهان» برای تعلیم و اعزام نیروی کمکی پیش بینی شده بود.
اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن[۱۲] (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است.[۱۳]
به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔ زاینده‌رود استقرار می‌یافت.[۱۴] اسپهان از آنجا که ولیعهدنشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست آورد.[۱۴] در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهدنشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود.[۱۵]
هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده‌است را حفظ کرده‌است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها[۱۶] بوده‌است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای[۱۷] نام برده شده‌است.[۱۱] در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری بنام جَی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود. [۱۱] عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمان خلیفه منصور عباسی در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده‌شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.[۱۸]
در سال ۳۱۹ ه.ق. مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد.[۱۹] در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد.[۱۸]
در دوره سلجوقی این شهر به عنوان پایتخت سلجوقیان برگزیده شد. اوج شکوفایی اصفهان به زمان صفویان بر می‌گردد؛ هنگامی که شاه اسماعیل اول کبیر پایتخت صفویه را از قزوین به این شهر منتقل نمود. ناصر خسرو در گذر از اصفهان در سال ۴۴۴ هجری قمری مصادف با ۴۳۲ خورشیدی این شهر را نیکوترین و جامع‌ترین و آبادترین شهر سرزمین پارسی‌گویان شرح داده است:
از آن جا برفتیم هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمایه بود که به شهر اصفهان رسیدیم. از بصره تا اصفهان صد و هشتاد فرسنگ باشد. شهری است بر هامون نهاده، آب و هوایی خوش دارد و هرجا که ده گز چاره فرو برند آبی سرد خوش بیرون آید وشهر دیواری حصین بلند دارد و دروازه‌ها و جنگ گاه‌ها ساخته و بر همه بارو کنگره ساخته و در شهر جوی‌های آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و باروی شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است و اندرون شهر همه آبادان که هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار، و بازاری دیدم از آن صرافان که اندر او دویست مرد صراف بود و هر بازاری را دربندری و دروازه‌ای و همه محلت‌ها و کوچه‌ها را همچنین دربندها و دروازه‌های محکم و کاروانسراهای پاکیزه بود و کوچه‌ای بود که آن را کو طراز می‌گفتند و در آن کوچه پنجاه کاروانسرای نیکو و در هر یک بیاعان و حجره داران بسیار نشسته و این کاروان که ما با ایشان همراه بودیم یک هزار و سیصد خروار بار داشتند که در آن شهر رفتیم هیچ بازدید نیامد که چگونه فرو آمدند که هیچ جا تنگی موضع نبود و نه تعذر مقام و علوفه...... و من در همه زمین پارسی گویان شهری نیکوتر و جامع تر و آبادان تر از اصفهان ندیدم، و گفتند اگر گندم و جو و دیگر حبوب بیست سال نهند تباه نشود و بعضی چیزها به زیان می‌آید اما روستا همچنان است که بود... [۲۰]
پیشینه معماری اصفهان
آثار پیش از اسلام
از دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکده‌ای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است.
بیشتر آثار تاریخی بجا مانده در مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما بویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.
معماری دوران سلجوقیان
معماری سلجوقیان - که بویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد - ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگیهای دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. بجای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرار آمیز آن را در جای خود احساس می‌کند. برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگیهای آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان میباشد. یکی از قدیمی ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی مانده در این شهر مسجد جامع شر مربوط به دوره سلجوقیان است.
معماری دوران صفویان
عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایران در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. در زمان شاه عباس اول صفوی پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جفرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود.شاه عباس بدون ایجاد تفییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند. از ویژگیهای مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود. معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارآیی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعاد حیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگترین بازارها، مدرسه‌ها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد. و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارآیی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل، که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدید آورده باشد.
جاهای دیدنی
عمارت هارون ولایت یا هارونیه ازیک گنبد, یک مقبره , دو محوطه محصور ودو ایوان که به زیبایی کاشی کاری شده اند تشکیل شده است. این ساختمان درزمان پادشاه صفوی (شاه اسماعیل) , درسال1512میلادی بنا شد وبعدها توسط شاهان دیگرهمین سلسله مرمت شد. کاشی کاریهای این مقبره یکی از ارزشمندترین بقایای تاریخی اصفهان به شمار میرود. دست نوشته های بی شماری در گونه های خطاطی مختلف بر روی کاشی کاریهای زمینه آن به کار رفته است. برخی ازسطرهای شعرکه مربوط به صفویان وقاجارمی باشند در مقبره و ایوان آن نیز دیده می شوند. گنبد کاشی کاری شده بسیار با شکوه این بنا دارای کتیبه ای نیزبه خط کوفی می باشد که درگرداگرد ستون آن واقع شده است.
هشت بهشت در اصفهان
هشت
بهشت یک ساختار هشت سطحی است که نمونه ای ازکاخهای اصفهان به شمار می رود.
این بنا به فرمان شاه سلیمان درسال 1081 هجری شمسی ساخته شد. باغ آن که
همیشه از بین طاقهای بزرگش قابل رویت است قسمت کاملی ازاین بنا می باشد.
سقف گنبدی شکل اتاق پذیرایی اصلی , با رنگ زرشکی رنگ شده است که بر روی
پایه ای طلایی و درخشان قرار گرفته است و بالای پنجره ها , آینه ها
درخشندگی خاصی را ایجاد می کنند. بر روی قسمت خارجی طاقها طرحهای زیبایی از
پرندگان , حیوانات و صحنه های شکار به چشم می خورد . این تصاویر به نمای
خارجی هشت بهشت جان می بخشند. درآن زمان شکار یکی از تفریحات شاهان به شمار
می رفت و معمولا هفت روز قبل ازعزیمت دربار برای شکار , چادرها, قالیچه ها
, سرویسهای طلا و دیگر لوازم به محل کمپ فرستاده می شدند , برای حمل این
میزان بار تقریبا پنج تا هفت هزار شتر مورد نیاز بود. در موردشکوه وجلال
این اردوهای شکار اینگونه قضاوت می کردند که به هر نجیب زاده پانصد فوت
مربع برای چادرش اختصاص داده می شد که درچادرهای ابریشمی وی اتاقهایی برای
حرمسرا, یک حمام ویک هال پذیرایی قرار داشتند.سقف طبقه دوم اتاق پذیرایی
هشت بهشت با دکوراسیون آینه ای می درخشد وبسیار با شکوه وپرعظمت است.
پل خواجو
پل
خواجو پل خواجو که یکی از معروفترین پلهای اصفها ن است تحسین بسیاری از
بازدید کننده ها را از قرن 17 برانگیخته است . این پل در روی رودخانه ای در
همان نقطه ساخته شده بود منطقه ای از حوالی خواجو که در راه قدیمی شیراز
قرار داشت . این پل احتماﻷ در زمان پادشاهی تیموریان ساخته شده است . شاه
عباس دوم این بنای حاضر را در سال 1650 ساخته است. این بنا 23 طاق دارد که
طول آن 436 فوت و عرض آن 39 فوت می باشد. شاه عباس که دومین شاه سلسله
صفویه بوده این پل را بر روی خرابه های پل حسن بایک در سالهای 1650 یا 1655
بنا کرده است. این پل تابحال نامهای مختلفی همچون پل شاه و پل خواجو و پل
بابا رکن الدین و پل گبرها داشته است . محل عبور این پل به عرض 5/7 متر می
باشد و از آجرها و سنگهایی ساخته شده که دارای 21 کانال بزرگتر و 26 کانال
کوچکتر می باشند. قطعات سنگی که در ساخت این پل بکار رفته اند طولشان به 2
متر می رسد و فاصله هر کانال و پایه سقف 20 متر می باشد.
منار جنبان دراصفهان
مقبره
عمو عبدالله که مربوط به سال 716 هجری شمسی است دارای دومناره می باشد که
هرکدام در یک سمت ایوان این مقبره واقع گردیده اند و دلیل اصلی جذابیت این
مکان هستند , چراکه هر حرکتی که دریکی از این دو مناره به وجود آید به طور
خود بخود نه تنها درمناره دیگر , بلکه در تمام ایوان منعکس می شود. از این
رو لقب معروف منار جنبان به آن داده شده است. شیوه معماری این بنای تاریخی
به دوره مغول برمیگردد. ایوان این مقبره با کاشیهای چهارگوش و چندوجهی
لاجوردی رنگ تزیین گردیده است وکتیبه ای نیز بر روی مقبره به شرح زیر وجود
دارد:(این مقبره شیخ شریف وخداترس,عمو عبدالله بن محمدبن محمودساگلا که
خداروحش را بیامرزد می باشد.(سال 716 هجری شمسی)( . منار جنبان یکی
ازبناهای تاریخی شگفت انگیز اصفهان می باشد که در 6 کیلومتری غرب شهر
اصفهان,در راه نجف آباد در روستای کارلاتان واقع شده است.
مسجد شیخ لطف الله دراصفهان
مسجد
شیخ لطف الله درقسمت شرق میدان امام (نقش جهان) قرار گرفته است که به
عنوان یک مکان کوچک مقدس درجلوی استخر ودرقسمت سایه دار این میدان در زمان
شاه عباس بین سالهای 1602 و1619 میلادی ساخته شده است. نام این مسجد بنام
فردی گذاشته شد که یک دانش پژوه ومحقق اسلامی به شمار می رفت ودرآن زمان وی
را بسیار ستایش می کردند. شاه درآن زمان این شیخ را که اهل لبنان بود ,
ابتدا به مشهد ونزدیک بارگاه امام رضا دعوت کرد وسپس وی را در پایتخت به
عنوان مسئول مسجد شاه ومدرسه الهیات منصوب کرد. تزیینات ایوان ورودی این
مسجد شامل موزاییک های زرد وآبی است که زیبایی آن از ایوان بزرگ مسجد امام
پیشی می گیرد. این مسجد کوچک هیچ محوطه داخلی مرکزی ای ندارد و تنها دارای
یک جایگاه نماز است که نزدیک راهرو می باشد. اما واقعیت ارزشمنداین
مسجدزیبایی موزاییک های دیواری آن دراصفهان می باشد که تا نوک مسجد نیز
رسیده اند. در کیفیت مواد آن هیچ نقصی وجود ندارد. توازن و هماهنگی رنگها
بی نظیر است . دیوارهای آن با فرشهای بسیار مجللی تزیین شده اند که دارای
طرحهای هندسی طلاکاری شده می باشند که بر روی زمینه سبز آبی قرار گرفته
اند. درسنگ نوشته ای که بر روی محراب قرار گرفته نام معمار این مسجد ذکر
شده است , مرد فقیر و متواضعی که به دنبال بخشش خداوند بود و استاد محمد
رضا فرزند استاد حسین نام داشت , وی در1028 هجری شمسی می زیست . این مسجد
دارای ویژگیهای عجیبی نیز می باشد چون جایگاه و گنبد لعاب نداده آن , فقدان
بارگاه مرکزی و ایوانها و تالارمقدس خالی که از سقف تا زمین با
موزاییکهایی با بهترین کیفیت پوشیده شده است. کاشی کاریهای سقف آن یکی
ازپیچیده ترین نمونه ها دراصفهان می باشد و کیفیت آن بسیار مرغوب است. این
بنا بطور بسیار ماهرانه و زیبا در سالهای 1954 و1956 بازسازی شد.
میدان نقش جهان در اصفهان
در
مکان فعلی میدان امام قبل از اینکه اصفهان پایتخت دولت صفویه شود . میدان
دیگری قرار داشت که نقش جهان نامیده می شد و اندازه آن از میدان کنونی
کوچکتر بود. شاه عباس اصفهان را پایتخت خود قرار داد و فرمان داد که این
میدان باید تا اندازه کنونی خود بزرگ شود و بقیه ساختمانها به دور آن ساخته
شوند. طول این چهار گوش بزرگ یا در حقیقت مستطیل 500 متر از شمال به جنوب
است و عرض آن در حدود 150 متر از شرق به غرب است . این بنا در زمان حکومت
شاه عباس بزرگ دراوایل قرن 17 طرح ریزی و ساخته شد. این بنا تغییرات زیادی
تا 60 سال پیش و امروزه کرده است و شکل کنونی آن بسیار متفاوت با شکل قدیم
آن است. در ضلع جنوبی آن مسجد شاه ودرضلع شرقی آن مسجد شیخ لطف الله ودر
ضلع غربی آن قصر شاه (عالی قاپو) و در طرف شمال آن دروازه قیصریه وجود دارد
که به بازار می رسد. شاید بارزترین وﻳﮋگی میدان نقش جهان این باشد که در
نور خورشید و در سایه و در نورهای مختلف روز تمام فضای آن صدها منظره زیبا و
دل انگیز ایجاد می کند
مقبره پیر باکران در اصفهان
مقبره
پیر باکران به همراه سرسرا و حیاطش به قرن هشتم هجری شمسی برمی گردد و
آنرا در زمان پادشاهی مغول خان الجاتو احداث کرده اند. این ساختار پیچیده
دو تاریخ را در بردارد که یکی 703 و دیگری712 هجری شمسی می باشد و دارای
تزیینات گچی و کتیبه های کاشی کاری شده به خط ثلث وکوفی و مجموعه ای از
کتیبه های گچی می باشد که به عضمت و جلال این بنای تاریخی افزوده است. این
آرامگاه متعلق به مرد پرهیزگار و دینداری در قرن هشتم بنام محمد ایبان
باکران می باشد . این بنا شامل یک سرسرا , حیاط , ایوان و خود مقبره است.
نام سازنده و تزیینگرداخلی این ساختمان با شکوه که در کتیبه ذکر شده است
محمد نقاش می باشد و اثر وی در بین شاهکارهای هنرهای تزیینی ایران درجه
بندی شده است.
سی و سه پل در (اصفهان)
سی
و سه پل در (اصفهان) پل الله وردی خان که در روی زاینده قرار گرفته ادامه
چهار باغ ( خیابان اصلی اصفهان ) است . این پل که در اوایل قرن 17 به دستور
شاه عباس و برای یکی از جنگهایش ساخته شد و به نام یکی از سرداران اصلی اش
الله وردی خان نام گرفت . این پل همچنین 33 قوس یا 33 پل هم نامیده می
شود. این بنا 45 فوت عرض و 175 یارد طولش می باشد. اگرچه این پل نمای بسیار
زیبایی دارد اما از نظر قدمت تاریخی و زیبایی همچون 2 پل پایین رودخانه
نمی باشد. این پل در انتهای جنوبی خیابان چهار باغ در اصفهان قرار دارد و
نام سازنده اش را گرفته است . این پل همچنین پل جلفا هم نامیده می شود. این
پل از آجر و سنگ ساخته شده است. گفته می شود که این بنا در ابتدا دارای 40
طاق بوده که رفته رفته به 33 طاق کاهش یافته است. با رجوع به اسناد معتبر
تاریخی که از زمان شاه عباس باقیمانده است اینگونه بنظر می رسد که احداث
این پل با احداث چهارباغ در یک زمان ( سال 1596) به پایان رسیده است. این
پل بخاطر 33 طاقی که دارد 33 پل نامیده می شود.
آبیانه در اصفهان
آبیانه
روستای زیبایی در 70 کیلومتری جنوب کاشان است. این روستا نمونه زنده ای از
شیوه های معماری , آداب و رسومها و مثال جالبی از سازگاری انسان با طبیعت
به شمار می رود. این روستا با داشتن کوچه های سراشیب و باریک , بسیار
متراکم است و خانه های واقع شده در سراشیبی آن , همچون مسیر پلکانی می
باشند. در اینجا سقفهای برخی از خانه ها به عنوان حیاط خانه های بالاتر در
سراشیبی بکار می روند. در این روستا تعدادی ساختمانهای اسلامی و زرتشتی هم
وجود دارند که همه اینها ارزش یک بازدید دقیق را دارند. این روستا در
سراشیبی شمالی کوه کرکس و در 28 کیلومتری شهر نطنز واقع شده است. آبیانه
دارای آب وهوای معتدل است . آداب و رسوم و سنتهای مردم این منطقه همچون
ساختمانهایش, تصویری زیبا از ایران قدیم را نشان می دهد. یونسکو , آبیانه
را به عنوان یک روستای تاریخی ثبت کرده است.
مدرسه آقا بزرگ در استان اصفهان
این
ساختمان قدیمی دارای چهارایوان و یک گنبد زیبا با دو مناره گچ گاری شده می
باشد. اتاقها و حیاط آن که در روی سطح پایین تری قرار دارند منظره بسیار
جالبی را نشان می دهند. در زیر این اتاقها استخر و منطقه نمایش شبانه وجود
دارد که در تابستانها از آنها استفاده می کرده اند. گنبد بر روی یک سکوی
هشت وجهی قرار گرفته و با دو لایه پوشیده شده است. پوشش پایینی , وزن سقف
را تحمل می کند و آنرا به ستون ها مرتبط می سازد و پوشش دیگر که پوشش
بیرونی می باشد باعث می شود که گنبد بزرگتر به نظر برسد. پنجره های سقفی به
گنبد چسبیده اند که در تضاد با شیوه مذهبی که در اطراف گنبد قرار گرفته
اند , اتصال متوازنی را در قسمتهای مختلف ساختار ایجاد کرده اند. سقف نواحی
نمایش شبانه زمستانی و غربی با گچ پوشیده شده است که با خطوط ساده ای در
کنار کتابخانه طراحی شده اند. ایوانها کاشی کاریهای پیچیده ای را نشان می
دهند که نمایانگر هنر سنتی و فرهنگ این سرزمین است و مقبره های متولیان
مختلف آن را می توان در ایوان غربی ملاحظه کرد. این بنا در سال 1268 هجری
شمسی ساخته شده است
عالی قاپو در اصفهان
عالی
قاپو در اصفهان نام عالی قاپو یا دروازه پرش کوه به این جهت به آن داده شد
که دﻘﻳﻘﺄ در محل ورود به کاخهای صفویه قرار دارد . این کاخها در فضایی بین
میدان چهارباغ و بولوار نقش جهان بنا شده اند. این بنا که یکی دیگر از
عمارتهای باشکوه صفویان می باشد در اوایل قرن 17 توسط شاه عباس بزرگ ساخته
شد. این بنا بمنظور پذیرایی از مهمانان خاص و سفرای خارجی که برای دیدن
شهریار بزرگ می آمدند ساخته شده بود. در این مکان و در زمان شاه عباس برای
اولین بار نوروز سال 1006 هجری شمسی جشن گرفته شد. این بنای مستطیل شکل که
48 متر ارتفاع داشته و 6 طبقه میباشد دارای تراس عریضی است که در جلوی این
بنا قرار گرفته و شامل ستونهای چوبی می باشد. دیوارهای عالی قاپو دارای
نقاشیهای بسیار زنده ای است که توسط رضا عباسی کشیده شده است . شاه عباس
دوم بسیار علا قه مند به تزیین وکمال عالی قاپو بود و بیشترین سهم او در
سالن با شکوه بود که به دستور وی 18 ستون این سالن آینه کاری شد و سقف آن
با نقاشیهای بی نظیری پوشیده گشت.
باغ فین در اصفهان
باغ
شاه در فین , قصری مرکب از شاخصهای معماری صفویان , زندیان و قاجاریه است.
این بنا به خاطر ذخیره فراوان آبش ( چشمه سلیمانی) , باغی با درختان ستبر,
یک استخر با فواره های بسیار و یک حمام تاریخی ( جاییکه امیرکبیر به قتل
رسید) بسیار مشهور است. ساختمان اصلی پارک و صوفه به زمان سلطنت شاه صوفی و
شاه سلیمان ( پادشاهان صفویه ) نسبت داده می شوند که بعدها , دیگر شاهان
صفوی آنرا گسترش داده و به مرمت آن پرداخته اند. بنای باقیمانده فعلی مرکب
از دو صوفه است که به شاه عباسی و فتحعلی شاهی شهرت دارند و یک بنا که آنرا
کریم خانی می نامند و حمام معروف که در قسمتی از پارک واقع شده و ساختمانی
که هم اکنون موزه می باشد . صوفه شاه عباسی در حقیقت یک ساختمان دو طبقه
است که در مرکز پارک واقع گردیده و روبروی دروازه باشکوهی قرار دارد . در
مرکز صوفه استخر زیبایی نیزوجود دارد . بر روی دیوارها و سقف صوفه ,
اثرهایی از نقاشیهای رنگی دوران صفویه را می توان مشاهده نمود. این نقاشیها
شامل منظره هایی از صحنه های شکار و تصاویر شاهزادگان و غیره می باشد.
کتیبه صوفه از سنگ مرمر ساخته شده که تنها تعدادی از قطعات آن باقی مانده
اند. صوفه دیگرکه مشهور به فتحعلیشاهی است را در سال 1226 هجری شمسی ساخته
اند و در قسمت داخلی این ساختار نقاشیهای دیگری وجود دارند که منظره های
مختلفی را همچون کتیبه های گچی با دست نوشته های نستعلیق نشان می دهند اما
بیشتر نوشته های آن از بین رقته اند. شاعری به نام خاوری و خطاطی به نام
محمد تقی حسینی این شاهکارها را در سال 1226 هجری شمسی انجام داده اند.
چهار باغ در استان اصفهان
یک
محقق امریکایی بنام آرتور افام پوپ , که اثر ماندگاراو در شش جلد به عنوان
یک بررسی از هنر ایرانی درنظر گرفته می شود و مطالعه آن برای همه
دانشجویان این مبحث ضروری است , به شرح این مدرسه در کتابش ( احتمالا آخرین
ساختمان عظیم ایران) پرداخته است. این بنا , در بین سالهای 1706 و1714 و
در دوران سلطنت شاه سلطان حسین ( آخرین پادشاه صفویه ) ساخته شده است.
اینگونه گفته می شود که مادر شاه هزینه ساخت این ساختمان و کاروانسرای
مجاور بآن را پرداخته است , این کاروانسرا برای مدرسه عظمت خاصی را بهمراه
داشت . این بنا در سالهای 65-1962 تبدیل به جالبترین و مجللترین هتل در
خاورمیانه گشت. گنبد آجری شکل بزرگ آن بر بالای جایگاه مقدس درانتهای شمالی
ساختمان با کاشی کاریهای سبک اسلامی به رنگ زرد , سیاه و سفید پوشیده شده
است که در زمینه براق فیروزه ای اش جلوه خاصی دارد و دراطراف قسمت استوانه
ای شکل آن نواری از سنگ ارمنی لاجوردی وجود دارد که با کتیبه های خطاطی ای
به رنگ سفید تزیین گردیده است. درخشندگی رنگهای گنبد و مناره با آجر
کاریهای خاکی رنگش چندین برابر می شود. لرد کرزون , سیاستمدار و جهانگرد که
کتاب وی بنام ایران و مسئله ایرانی در سال 1982 به چاپ رسید منبع اطلاعات
منحصر به فردی می باشد , وی از مدرسه به عنوان یکی از مجللترین خرابه هایی
یاد می کند که تا بحال درایران دیده است. اگرچه این بنا را بطور ماهرانه ای
بازسازی نموده اند اما همچنان از آن به عنوان مسجد و نه مدرسه علوم دینی
استفاده می گردد.
چهل ستون در اصفهان
چهل
ستون در اصفهان این بنا که موزه ای واقعی از نقاشی و سرامیک می باشد یک
عمارت کلاه فرنگی بود که برای تفریح و سرگرمی شاه و مهمانانش استفاده می
شد. این بنا در یک باغ زیبای سلطنتی قرار دارد و از اولین ساختمانهایی است
که توسط شاه عباس دوم احداث گردیده است . یک کتیبه یا دست نوشته بیان می
کند که تزیینات و نقاشیهای آبرنگ روی گچ این بنا در حدود سال 1647 میلادی
به پایان رسیده است و تنها 2 نقاشی آبرنگ مشهور آن مربوط به دوره پادشاهی
سلسله زندیان است. این عمارت بوسیله ایوان بسیار مجلل و زیبایی به باغ راه
دارد ایوانی که دارای ستونهای چوبی زیبا وظریف می باشد . این ایوان زیبا
دارای ستونهایی است که سقف آنرا که از چوبهای روشن ساخته شده است نگه می
دارند سقفی که منبت کاریهای بی نظیری در روی آن به چشم می خورد. تمام
دیوارهای این بنا با آینه های بزرگ و قطعات شیشه های رنگی و نقاشیهای زیبا
تزیین شده است . استخر بزرگی که در جلوی چهل ستون قرار دارد 110 متر طول و
16 متر عرض آن است و 4 شیر سنگی در 4 ضلع آن قرار دارند که آب از درون
دهانشان به بیرون می ریزد