اصفهان شناسی
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی دکتر شاهین سپنتا و دکتر لطف‌الله هنرفر و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان «هم اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان» روز «یکم آذرماه» هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب شد و نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند.دلیل انتخاب آنها این بود که بر اساس مستندات تاریخی طالع بنیان شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) دیده شده‌است.[۳۳][۳۴][۳۵]
در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمد است:
«...از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان رکن‌الدوله دیلمی (۲۹۲ - ۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.»
برخی نیز سوم اردیبهشت را به عنوان زادروز شیخ بهایی، روز اصفهان می‌دانند در حالی که او در روز ۲۶ ذیحجه سال ۹۵۳هجری قمری برابر با ۸ اسفند‌ماه سال ۹۲۵هجری شمسی متولد شده است ولی در تقویم رسمی کشور سوم اردیبهشت، روز شیخ بهایی نام گرفته و اخیرا نیز این روز، روز ملی کارآفرینی نامیده شده است.[۳۶]
صنعت و اقتصاد
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد. صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، پلی اکریل و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی سازی و معادن سنگ و سنگبری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تاسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فرآورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می باشند.
آموزش عالی
دانشگاه‌ها
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای علمی ایران نقش مهمی در تولید و آموزش علم در ایران دارد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه فنی حرفه ای شهید مهاجر اصفهان، دانشگاه شیخ بهایی، ، دانشگاه فارابی و دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان،دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر و دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان از دانشگاه‌های مهم اصفهان میباشند.
آموزش و پرورش
اصفهان دارای شش ناحیه آموزشی است که آموزش مدرسه‌های کودکستان، پیش‌دبستانی (آمادگی)، دبستان، راهنمایی، دبیرستان، هنرستان و پیش‌دانشگاهی را هدایت و نظارت می‌کنند. هنرستان هنرهای زیبا از مهمترین مرکزهای آموزش هنری ایران بوده که بیش از هفتاد سال پیشینه دارد.
بهداشت و درمان
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تاثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، دههاانجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی در این شهر فعالیت دارند. همچنین شهرستان اصفهان دارای ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی است. [۳۷]
حمل و نقل
فرودگاه
فرودگاه بین المللی اصفهان که "شهید بهشتی" نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده است.
از این فرودگاه روزانه ۳۶ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۲۵۰ پرواز
هفتگی به ۲۱ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که روزانه ۴۰ هزار
مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.[۳۸]
قطار شهری
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون شهری مترو دارای ۲ خط جداگانه می باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد.[۳۹]
اتوبوس شهری
سازمان اتوبوسرانی اصفهان برای خدمات رسانی به مردم ۱.۳۰۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند. [۴۰]
تاکسی
علاوه بر حضور تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۳۳)، نزدیک به ۳۰.۰۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند که از آن میان ۹.۵۰۰ تاکسی پلاک قرمز (رسمی) میباشند. [۴۱]
پایانه‌ها
به جهت رفاه مسافران پایانه‌های مسافربری اصفهان در چهار جهت شهر قرار دارند که در این میان پایانه صفه و کاوه نقش اساسی‌تری در جابجایی مسافر دارا هستند.
- پایانه مسافربری زاینده رود در غرب
- پایانه مسافربری جی در شرق
- پایانه مسافربری صفه در جنوب
- پایانه مسافربری کاوه در شمال
فضای سبز
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار ( ۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است [۴۲] که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده های زیست محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنار و مشرف بر زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است: بوستان های ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها. بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر.
امکانات فرهنگی
سینماها و سالن های نمایش
اصفهان دارای بیش از ۱۰ سالن سینما می‌باشد. مجموع ظرفیت این سینماها
برابر با ۷۳۰۰ نفر می‌باشد. همچنین ده‌ها سالن نمایش و همایش نیز در اصفهان
وجود دارند که برخی از آنها به صورت خصوصی اداره می‌شوند.
فهرست سینماهای اصفهان به شرح زیر می‌باشد:
نگارخانه‌ها (گالری)
برخی از نگارخانه‌های اصفهان را نیز می توان چنین نام برد: نگارخانه زاینده رود، نگارخانه بدرالسما، نگارخانه سایه، نگارخانه کوثر و نگارخانه کلاسیک.
کتابخانه‌ها
در اصفهان بیشتر از بیست کتابخانه در کنار بیست فرهنگسرا فعالیت دارند. که معروفترین آنها به این ترتیب است:
سالن‌های مطالعه
در حدود سی سالن مطالعه در شهر اصفهان وجود دارد. در بیشتر مناطق شهری و به کوشش شهرداری مناطق سالن‌های مطالعه جهت استفاده عمومی ساخته شده است که برخی از آنها به شرح ذیل میباشند:
نشریه‌ها
روزنامه‌های نسل فردا، اصفهان امروز، اصفهان زیبا و نصف جهان از روزنامه‌های محلی میباشند و همچنین نزدیک به یکصد هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه در اصفهان به چاپ می رسد.[۴۳]
مکانهای مذهبی
مسجدها
اصفهان دارای ۸۱۶ مسجد، ۹۳ تکیه و حسینیه و همچنین ۱۴۴ عبادتگاه اسلامی است. [۴۴] مسجد امام، مسجد سید، مسجد جامع و مسجد مصلی از جمله معروفترین و قدیمی‌ترین مساجد اصفهان به حساب می‌آیند.
حسینیه‌ها
یکی از حسینیه‌های بزرگ اصفهان، حسینیه بیت العباس است که در خیابان توحید نبش خیابان نظر غربی قرار دارد. همچنین حسینیه آفاران که در محله آفاران واقع در خیابان شهیدان غربی است.
خانقاه‌ها
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه منعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیما توسط خود حکومت تخریب گشته است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله است.[۴۵] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال میباشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.
امام‌زاده‌ها
امامزادههای: امام زاده ابوالعباس و اسحاق ،دوقلو شریف،امام زاده (شاهزاده عبدالله)، امام‌زاده ابراهیم طوقچی،امام زاده محسن، امام‌زاده جوربران شمالی، امام‌زاده باباقاسم، زینبیه، امام‌زاده شمس الدین از زیارتگاه محسوب می‌شوند.
کلیساها
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های بسیاری وجود دارد که بخش عمده ای از کلیساها در منطقه جلفا می باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی بجای مانده اند که معروفترین و قدیمی ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس . در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی ترین کلیسای اصفهان می باشد.
کنیسه‌ها
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته است.[۴۶]
گورستان‌ها
باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه های ایران نیز شناخته می شود. این آرامگاه از از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است. و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند:تکیه میر محمد صادقی که جزیی از تکیه سادات محسوب می شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه های گلستان شهدای اصفهان محسوب می شوند.
آرامگاه‌های علماء و اولیاء
آرامگاه‌های علامه مجلسی، علی بن سهل و صاحب بن عباد نیز از مکانهای متبرک اسلامی موجود در شهر اصفهان به شمار می‌روند.
امکانات ورزشی
شهر اصفهان به عنوان یکی از قهرمان پرورترین شهرهای ایران به حساب می‌آید به طوریکه اکثر ورزشکاران یا تیم‌های ورزشی آن دارای ترازهای بالا در مسابقات کشوری و رقیب سرسخت ورزشکاران پایتخت میباشند.دو باشگاه بزرگ سپاهان و ذوب آهن در اکثر رشته های ورزشی در رده های اول کشور میباشند .
استادیوم ورزشی
در حدود ۴ استادیوم حرفه‌ای فوتبال در اصفهان وجود دارد که بدین شرح است:
- استادیوم نقش جهان اصفهان واقع در بلوار بعثت (کمربندی شمال)
- استادیوم فوتبال تختی اصفهان واقع در چهار راه تختی
- استادیوم ۲۲ بهمن اصفهان که متعلق به ارتش است. واقع در نبش بلوار صفه و بلوار دانشگاه اصفهان
- استادیوم پلی اکریل اصفهان که متعلق به شرکت پلی اکریل است. واقع در خیابان آتشگاه "مجموعه فرهنگی تفریحی بهشت زیبای اصفهان"
زمین چمن
- دانشگاه اصفهان : دانشگاه اصفهان، اواسط بلوار اصلی ۳۱٫۸″ ۳۹′ ۵۱°شرقی ۱۰٫۸″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پاس اصفهان (نیروی انتظامی) : بزرگراه اصفهان - شیراز، پل راه آهن. خیابان انتظام، جنب ستاد فرماندهی انتظامی استان اصفهان ۱۹٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰٫۹″ ۳۲′ ۳۲°شمالی
- باشگاه مقاومت اصفهان (سپاه پاسداران) : بلوار صفه، جنب ستاد فرماندهی سپاه صاحب الزمان استان اصفهان، مجموعه ورزشی شهید آقابابایی ۵۳″ ۳۸′ ۵۱°شرقی ۱۵″ ۳۶′ ۳۲°شمالی
- باشگاه آب منطقه‌ای : خیابان مشتاق سوم، بعد از پل شهرستان، مجموعه ورزشی سازمان آب منطقه‌ای اصفهان ۴۱″ ۴۳′ ۵۱°شرقی ۲۴٫۷″ ۳۷′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پلی اکریل اصفهان : خیابان آتشگاه، مجموعه تفریحی ورزشی بهشت زیبای اصفهان ۳۸٫۴″ ۳۴′ ۵۱°شرقی ۱۲٫۴″ ۳۹′ ۳۲°شمالی
- باشگاه راه آهن اصفهان : بزرگراه اصفهان - شیراز، ایستگاه راه آهن اصفهان، ورودی بلوار اختصاصی ۲۳٫۵″ ۴۱′ ۵۱°شرقی ۳۰″ ۳۳′ ۳۲°شمالی
- باشگاه پیام مخابرات اصفهان : خیابان امام خمینی، بعد از سه راه عاشق آباد ۰٫۳″ ۳۶′ ۵۱°شرقی ۱۲″ ۴۳′ ۳۲°شمالی
سالن سرپوشیده
در اصفهان سالن‌های متعدد ورزشی اعم از دولتی یا بخش خصوصی فعال هستند. بعضی از این سالنها عبارتند از:
- سالن ورزشی تختی اصفهان
- سالن نقش جهان اصفهان
- سالن پیروزی اصفهان
- سالن مخابرات اصفهان
- سالن باشگاه کارگران اصفهان
استخر
در اصفهان تعداد قابل توجهی استخر در جای جای شهر قرار دارد. برخی از معروفترین آنها عبارتند از:
- استخر قصر موج
- استخر اداره برق منطقه‌ای
- استخر فجر (سپاه پاسداران)
- استخر ۱۵ خرداد (سپاه پاسداران)
- استخر شهدای ارتش
- استخر ابوذر
- استخر جی
- استخر باشگاه کارگران
- استخر سلمان
- استخر شرکت آب منطقه‌ای
- استخر آبشار
- استخر شهرک منتظری
- استخر مهرگان(خوراسگان)
- استخر پردیس (خوراسگان)
سایر ورزش‌ها
همچنین شهرداری اصفهان اقدام به ساخت بعضی اماکن مخصوص به فعالیت‌های بانوان نموده است که در این بین باغ بانوان اصفهان در حاشیه بزرگراه شهید خرازی اهمیت ویژه‌ای دارد. سایر اماکن ورزشی معروف شهر از این قرار است:
- پیست موتور سواری شمال اصفهان
- پیست کارتینگ مجموعه ورزشی ۲۲ بهمن (ارتش)
- سالن بولینگ صفه
- چندین سالن بیلیارد
- سالن بولینگ جی
غذاهای سنتی
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده اند و یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان بریانی و خورش ماست معروف ترین غذای اصفهان می باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر چنین می باشند: باقالی ذرت(خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که ازغذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود و آب. [۴۷]
ره‌آورد شهر
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود. [۴۸]
شهرهای خواهر خوانده
اصفهان به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی مشرق زمین با شهرهای زیر دارای پیوند خواهرخواندگی است:[۴۹]
